Meksyk (Meksykańskie Stany Zjednoczone, hiszp. – México, Estados Unidos Mexicanos, Méjico, nah. Mēxihco) – kraj w Ameryce Północnej. Sąsiaduje ze: Stanami Zjednoczonymi (na północy); Oceanem Spokojnym (na zachodzie i południu); Zatoką Meksykańską i Morzem Karaibskim (na wschodzie); Gwatemalą i Belize (na południu i południowym wschodzie).

Meksyk zajmuje powierzchnię prawie 2 mln km², co daje mu pod tym względem 14. miejsce na świecie. Ze 106 milionami mieszkańców jest 11 krajem z największą liczbą ludności. Meksyk jest federacją 31 stanów i Dystryktu Federalnego, w skład którego wchodzi stolica – miasto Meksyk – jedno z najgęściej zaludnionych miast na świecie.

Jest jedynym przedstawicielem Ameryki Łacińskiej w OECD, co było możliwe dzięki silnej pozycji w regionie i ustabilizowanej sytuacji gospodarczej. Od momentu wejścia do porozumienia o wolnym handlu ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą (NAFTA) w 1994 gospodarka Meksyku wkroczyła na ścieżkę dynamicznego rozwoju gospodarczego. Od 2000 trwa proces demokratyzacji życia politycznego, które przed tą datą było opanowane przez dominującą w systemie władzy partię PRI. Jej hegemonia została przerwana dopiero po wygranej Vicente Foxa w wyborach prezydenckich.

Meksyk jest państwem bogatym w surowce mineralne, jednakże z ograniczonym areałem ziemi uprawnej i z gwałtownie rosnącą populacją. Ponad połowa mieszkańców żyje w środkowej części kraju, podczas gdy rozległe rejony na suchej północy i tropikalnym południu są rzadko zaludnione. W ostatnich latach gospodarka kraju w dużej części opiera się na dochodach z turystyki i eksportu ropy naftowej. Wewnętrzna migracja ludności z rejonów wiejskich spowodowała gwałtowny rozrost ośrodków miejskich, w których mieszka obecnie ponad 2/3 ludności. Mimo poprawiających się wskaźników ekonomicznych duża część społeczeństwa w dalszym ciągu pozostaje biedna, co można przypisać częściowo kryzysowi z lat 80., który przejawiał się wysoka inflacją i ogromnym zadłużeniem zagranicznym.
Modernizacja i uprzemysłowienie pozostają w sprzeczności z tradycyjnym stylem życia, który przetrwał głównie na odizolowanych terenach wiejskich. Jego częścią są małe społeczności, złożone z indiańskich chłopów, którzy żyją podobnie jak ich przodkowie. Kulturalne pozostałości po wielkich cywilizacjach indiańskich (np. Chichén Itzá czy Tulum) współistnieją obok kolonialnych miast hiszpańskich, takich jak: Taxco czy Querétaro. Różnice pomiędzy poszczególnymi regionami, wyrażające się w kulturze, architekturze, kuchni i sposobie gospodarowania są cechą charakterystyczną dla współczesnego Meksyku.

• Warunki geograficzne i klimatyczne:

Warunki geologiczne:
Meksyk położony jest w jednym z najaktywniejszych tektonicznie obszarów na świecie. Z tego też powodu nie są tu rzadkością trzęsienia ziemi i erupcje wulkaniczne. Citlaltépetl i Popocatépetl są przykładami aktywności wulkanicznej, która stosunkowo niedawno doprowadziła do ukształtowania powierzchni południowej części kraju. Meksyk leży na zachodnim krańcu Płyty Północnoamerykańskiej, która spotyka się z Płytą Pacyficzną i Karaibską. Na styku tych form geologicznych doszło do znacznego wypiętrzenia się terenu, którego efektem są liczne pasma górskie.

Pod względem geologicznym w Meksyku można wyróżnić osiem głównych regionów. Najważniejszym jest Wyżyna Meksykańska (północna i środkowa część kraju). Swój początek bierze ona na przesmyku Tehuantepec i dochodzi do granicy ze Stanami Zjednoczonymi. Wyżyna składa się z zasadniczej środkowej części, od której odchodzą liczne odgałęzienia. Z północy na południe zwiększa się jej średnia wysokość n.p.m. (na północy jest to średnio 1200 m, a na południu przy mieście Meksyk już 2400 m)

Środkową partię Wyżyny Meksykańskiej można podzielić na dwie części. Pierwszą stanowi Mesa Północna (zaczyna się przy granicy amerykańskiej i kończy niedaleko stanu San Luis Potosí). Jest to stosunkowo suchy i bezodpływowy obszar, istnieje tu kilka stałych cieków wodnych. Z kolei Mesa Centralna (zaczyna się w stanie San Luis Potosí i dochodzi do miasta Meksyk) została uformowana przez działalność wulkaniczną. Mesa Centralna jest bardziej zasobna w wilgoć niż Mesa Północna, wyżej położona i bardziej płaska. Znajduje się tu szereg wąwozów i zagłębień, oddzielonych od siebie wulkanami. Niziny znajdujące się na Mesie Centralnej są z reguły niewielkie powierzchniowo (największe z nich nie przekraczają 250 km kw.). Są one stosunkowo żyzne i stanowią tradycyjny spichlerz kraju. W niższych częściach Mesy Centralnej istniały dawniej jeziora, które w większości zostały osuszone po pojawieniu się hiszpańskich kolonistów.

Wyżyna Meksykańska jest otoczona przez trzy pasma górskie: Sierra Madre Zachodnią (na zachodzie), Sierra Madre Wschodnią (na wschodzie) oraz Kordylierę Wulkaniczną (na południu). Najwyższym szczytem Sierra Madre Zachodniej jest Cerro Agua Caliente (3315 m). Pasmo to zbudowane jest głównie z prekambryjskich łupków krystalicznych oraz z wapieni i piaskowca. Sierra Madre Zachodnia opada stopniowo ku Zatoce Kalifornijskiej. Granice Sierra Madre Wschodniej wyznacza bieg rzeki Rio Grande (na północy) i Kordyliera Wulkaniczna (na południu). Najwyższym szczytem tego pasma jest Pena Nevada (4054 m). Zbudowane jest głównie z mezozoicznych i trzeciorzędowych wapieni i piaskowców, miejscami przykrytych skałami pochodzenia wulkanicznego. Sierra Madre Oriental opada stromo ku Zatoce Meksykańskiej. Na obszarze Kordyliery Wulkanicznej znajdują się potężne wulkany: Popocatépetl, Iztaccíhuatl (5 286 m) i Toluca (4 558 m).
Na wschód i zachód od Wyżyny Meksykańskiej rozciągają się nadbrzeżne równiny. Równina nad Zatoką Meksykańską rozpościera się na długości ponad 1400 km, począwszy od amerykańskiego stanu Teksas aż po wybrzeża Jukatanu. Charakterystyczne dla niej są laguny i rozległe nisko położone bagna. Równina nad Pacyfikiem jest dużo węższa, swój początek bierze przy Dolinie Mexicali a kończy się na południu, niedaleko Tuxpan. Większość jej obszaru przylega do Zatoki Kalifornijskiej. Rejon ten jest dosyć ubogi w wodę i dlatego uprawa roli jest tu możliwa głównie w oparciu o nawadnianie.

Odizolowany od reszty kraju pozostaje półpustynny Półwysep Kalifornijski, o długości prawie 1300 km i szerokości 160 km. Na południe od Wyżyny Meksykańskiej leży depresja Balsas, która swoją nazwę wzięła od największej rzeki tego regionu. Charakterystyczne dla niej są niewielkie wzgórza, które są poprzecinane wąwozami i parowami. Klimat w tym regionie jest suchy i gorący.

Na południu rozciągają się wysoko położone wyżyny i pasma górskie. Najważniejszym z nich jest stosunkowo niewysoka (2000-2400 m) Sierra Madre Południowa, graniczy ona z malowniczą "Riwierą Meksykańską" (m.in. Acapulco), która jest chętnie odwiedzana przez turystów. Sierra Madre del Sur położona jest między Kordylierą Wulkaniczną a przesmykiem Tehuantepec. Jej najwyższym szczytem jest Teotepec (3703 m). W jej skład wchodzą głównie granity i skały wulkaniczne. Następnym ważnym pasmem na południu jest Sierra Madre de Chiapas – zbudowana z krystalicznych bloków skalnych i biegnąca wzdłuż Pacyfiku od przesmyku Tehuantepec do terytorium Gwatemali. Na terytorium stanu Oaxaca (południowa część kraju) znajduje się Mesa Południowa, składająca się z płaskowyżów z licznymi dolinami. Średnia wysokość n.p.m. sięga tu 1200-1500 m.

Przesmyk Tehuantepec, oddzielający Ocean Spokojny od wód Zatoki Meksykańskiej wznosi na wysokość 270 m n.p.m. Jego środkowa część składająca się z niewysokich wzgórz po obydwu stronach styka się z nadbrzeżnymi równinami. Wyżyny w stanie Chiapas, będące przedłużeniem pasm górskich ze Ameryki Środkowej, mają formę uskoku otaczającego wysoko położoną dolinę. W kierunku północno-zachodnim leży dolina rzeki Grijalva, pomiędzy nią a Równiną Tabasco znajduje się kilka mniejszych pasm z charakterystycznymi uskokami.

Na północny zachód od Równiny Tabasco znajduje się półwysep Jukatan. Tworzą go głównie wapienne skały, teren jest tu płaski i rzadko przekracza 150 m. Z uwagi na miękkie podłoże wykształciły się tu głębokie jaskinie podziemne, powstałe w wyniku działalności wody.

• Klimat:

Meksyk ze względu na dużą rozciągłość szerokości geograficznej i zróżnicowanie topograficzne cechuje się dużą różnorodnością klimatyczną. Ponad połowa kraju znajduje się pod zwrotnikiem Raka. W rejonach tych wilgotne i morskie masy powietrza znad Zatoki Meksykańskiej, Morza Karaibskiego i Pacyfiku są ściągane przez niskie ciśnienie atmosferyczne. Są one głównym źródłem opadów, których szczyt przypada na okres od maja do sierpnia. Zarówno wschodnie, jak i zachodnie wybrzeże jest narażone na często występujące tam huragany (w szczególności w sierpniu i w październiku). Północna część kraju, ze swoimi pustyniami i półpustyniami, nie obfituje w opady, co jest spowodowane głównie przez wyż baryczny panujący nad Pacyfikiem.

Różnice temperatur w wilgotniejszych i tropikalnych częściach Meksyku są niewielkie (rzadko przekraczają 5 °C pomiędzy najgorętszym i najcieplejszym miesiącem). Okres zimowy można tu raczej zdefiniować jako porę deszczową. Na klimat w tym regionie największy wpływ ma położenie nad poziomem morza a poszczególne strefy klimatyczne ułożone są południkowo. Na wysokościach od 0 do 900 m temperatury są wysokie, obszary te są określane nazwą tierra caliente (hiszp. – gorąca ziemia). Przykładowo Veracruz położone nad Zatoką Meksykańską ma średnią dzienną temperatur ok. 25 °C. Tierra templada (hiszp. – ziemia umiarkowana) obejmuje regiony gdzie wysokość nie przekracza 1800 m. W Jalapie położonej 1400 m n.p.m. średnia temperatur wynosi ok. 19 °C. Tierra fria (hiszp. – zimna ziemia) to obszary sięgające 3300 m n.p.m. Pachucha znajdująca się na wysokości 2400 m cechuje się średnią roczną temperatur ok. 15 °C. Nad terra fria znajdują się jeszcze tzw. paramos (górskie pastwiska, na których zalega niekiedy śnieg), występują one głównie w środkowej części kraju na terenach od 3900 do 4200 m n.p.m.

Im bardziej na północ od rejonów tropikalnych, tym większa staje się temperatura, która najwyższe poziomy osiąga w środkowej części Mesy Północnej. Amplitudy temperatur pomiędzy zimą i latem są tutaj znaczące. W Kalifornii Dolnej oraz w północnej części pustyni Sonora nierzadko w lipcu i sierpniu powietrze rozgrzewa się do nawet 43 °C. Poza wysokimi masywami górskimi i północną częścią Mesy Północnej temperatura rzadko spada poniżej 0 °C.

Meksyk jest krajem, w którym opady są w większości rejonów przeważnie niewystarczające. Z wyjątkiem wyżynnych części Sierra Madre Wschodniej i Zachodniej oraz nadbrzeżnej równiny nad Zatoką Meksykańską na tereny powyżej Zwrotnika Raka spada mniej niż 500 mm deszczu rocznie. Prawie cały stan Kalifornia Dolna oraz większość Sonory i Chihuahua otrzymuje nie więcej jak 250 mm opadów rocznie. Duża część środkowych i południowych regionów kraju cechuje się poziomem opadów poniżej 1000 mm rocznie (które występują głównie w okresie od maja do sierpnia). Jedynie obszary obejmujące równinę nad Zatoką Meksykańską oraz przyległe tereny od Tampico po Villahermosa oraz Chiapas i półwysep Jukatan dysponują obfitymi całorocznymi opadami.

• Historia:

Historia Meksyku jako niepodległego państwa ma swój początek 24 sierpnia 1821 r., kiedy to po trwającej ponad 10 lat wojnie o niepodległość wojska hiszpańskie zostały pokonane przez oddziały kreolskie pod dowództwem Agustína de Iturbide, a wicekról Juan Ruiz de Apodaca musiał abdykować.

Na terenach współczesnego Meksyku istniało kilka cywilizacji prekolumbijskich, m.in. Olmekowie, Zapotekowie, Majowie, Toltekowie i najbardziej znani – Aztekowie. Ci ostatni stworzyli potężne imperium ze stolicą w Tenochtitlán (czyt. tenocztitlan), położoną w miejscu obecnego miasta Meksyk. Państwo Azteków istniało od ok. połowy XIII w. do 1521 r. i obejmowało w szczytowym okresie potęgi znaczną część tzw. Mezoameryki.

Cywilizacja i imperium Azteków zostały zniszczone przez hiszpańskich konkwistadorów pod wodzą Hernána Cortésa w latach 1518-1521. Dzięki przebiegłości, wykorzystaniu wewnętrznych słabości państwa Azteków, przewadze uzbrojenia i dużej dozie szczęścia, stosunkowo niewielkie siły konkwistadorów, liczące ok. 600 osób, zdołały opanować imperium posiadające początkowo kilkusettysięczną armię.

Po podboju Azteków na terenie współczesnego Meksyku utworzone zostało hiszpańskie wicekrólestwo Nowa Hiszpania. Ogromną rolę w tym okresie odgrywał Kościół katolicki, a zwłaszcza jezuici, którzy stworzyli zręby systemu edukacji, pomocy społecznej i położyli podwaliny pod rozwój kulturalny kraju. W tym czasie doszło do wymieszania się ludności pochodzącej z Hiszpanii z miejscowymi Indianami i czarnymi niewolnikami sprowadzanymi z Afryki. Podstawą gospodarki było wówczas wydobycie srebra i rolnictwo. Władzę w państwie sprawowali rodowici Hiszpanie, z którymi silnie konkurowali urodzeni na miejscu biali, zwani Kreolami. Ludność mieszana rasowo (Metysi) i Indianie stanowili podstawową siłę roboczą i tworzyli dolne warstwy społeczeństwa.

Po wojnie o niepodległość, początkowo utrzymano monarchię, tworząc Cesarstwo Meksyku. Jednak w 1823 roku zaprowadzono ustrój republikański. Młoda republika straciła Teksas w wyniku secesji przeprowadzonej przez amerykańskich osadników. W 1845 roku wybuchła wojna amerykańsko-meksykańska, która doprowadziła kraj do ruiny. Kilka lat później, w czasie rządów Benito Juáreza, Meksyk został zaatakowany przez Francję. Francuzom udało się na pewien czas opanować państwo i przekształcić je w Drugie Cesarstwo z Maksymilianem I jako władcą. Armię republikańską, pod wodzą Juáreza, poparły, po zakończeniu wojny secesyjnej, Stany Zjednoczone. W 1867 r. republikanie pojmali Maksymiliana, który został rozstrzelany, a samo cesarstwo legło w gruzach.

W 1877 roku, już po śmierci Juáreza, władzę przejął Porfirio Diaz, który sprawował dyktatorskie rządy aż do 1911 roku, kiedy stracił władzę i udał się na wygnanie na skutek wzrastającego oporu społeczeństwa i wzrostu znaczenia opozycji. Władzę po nim objął Francisco Madero. Od tego momentu zaczęła się destabilizacja kraju, chaos polityczny i przewroty wojskowe. W międzyczasie w 1917 przyjęto nową, liberalną konstytucję, która jednak nie pomogła krajowi wyjść z kryzysu.

Po wyborze Plutarco Elíasa Callesa na prezydenta w 1923 r. rozpoczęła się długa era rządów Partido Revolucionario Institucional (PRI) – Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej, która rządziła metodami autorytarnymi praktycznie aż do wyborów prezydenckich w 2000 roku. Partia ta początkowo miała charakter lewicowo-populistyczny. Opowiadała się za reformą rolną i nacjonalizacją przemysłu, później jednak jej program coraz bardziej ewoluował w kierunku rządów technokratów i zwolenników gospodarki wolnorynkowej.

W latach 30. XX wieku Meksyk zaczął eksploatować duże zasoby ropy naftowej i, w czasach prezydentury Lázaro Cárdenasa, stał się ważnym eksporterem tego surowca. W czasie II wojny światowej Meksyk związał się początkowo z państwami Osi, aby w 1942 roku, pod wpływem USA, wypowiedzieć im wojnę i dołączyć do aliantów. Wielu Meksykanów walczyło wówczas w szeregach armii amerykańskiej.

Po II wojnie światowej Meksyk przeżył kilka kryzysów gospodarczych, cały czas pozostając pod rządami PRI. Po kryzysie z 1976 roku PRI radykalnie zmieniła politykę gospodarczą, otwierając kraj na kapitał zagraniczny. Do władzy zaczęli dochodzić młodzi, żądni sukcesu działacze partyjni, którzy w większości zostali wykształceni w USA. W 1988 roku nastąpił rozłam w PRI. W wyborach prezydenckich startowało dwóch kandydatów wywodzących się z tej partii. Wybory "wygrał" w niezbyt jasnych okolicznościach oficjalny kandydat PRI Carlos Salinas de Gortari, który okazał się zręcznym politykiem. Dzięki niemu Meksyk odzyskał równowagę ekonomiczną, a w 1992 roku podpisał ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą umowę dającą początek Północnoamerykańskiemu Porozumieniu Wolnego Handlu (NAFTA).

W 1994 roku wybuchło powstanie kierowane przez Zapatystowską Armię Wyzwolenia Narodowego. Równolegle pojawiło się ryzyko głębokiego kryzysu gospodarczego, które zostało zażegnane szybką ekonomiczną interwencją USA i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Pod koniec 1997 roku miało miejsce drugie powstanie zapatystów, połączone z aferami korupcyjnymi, które łącznie podkopały zaufanie społeczne do rządu. PRI po raz pierwszy utraciła większość w parlamencie. W wyborach w 2000, po raz pierwszy od 1929 roku, wygrał kandydat opozycyjnej partii, Vicente Fox. Jego następcą został Felipe Calderón, który swoją kadencję rozpoczął 1 grudnia 2006 roku.

Na przełomie marca i kwietnia 2009 roku. w Meksyku wybuchła epidemia grypy H1N1.

• Ludność:

Ze względu na znaczące różnice w środowisku geograficznym, strukturę rasową i sieć osadniczą w Meksyku doszło do wytworzenia się zwartych regionów kulturowych. Kraj można podzielić na hiszpańsko-metyską północ i indiańskie południe. Podział ten przypomina podobną sytuację w czasach prekolumbijskich gdzie również na obszarze Mesy Centralnej i na południu istniały rozwinięte cywilizacje natomiast na północy funkcjonowała bardziej prymitywna kultura grup zbieracko-myśliwskich.

Północny Meksyk jest terenem rzadko zaludnionym z nielicznymi skupiskami ludzkimi. W jego ramach można wyróżnić cztery części. Największa z nich pokrywa się z grubsza z Mesą Północną. Górnictwo i rolnictwo wprowadzone tu przez Hiszpanów w XVI stuleciu nadają mu specyficzny charakter, w ostatnim okresie realizowane programy nawadniania ziemi oraz duże inwestycje firm amerykańskich przyczyniły się do zróżnicowania źródeł utrzymania mieszkańców. Z kolei część północno-wschodnia rozciąga się od Tampico do granicy ze Stanami Zjednoczonymi a w głębi lądu do Sierra Madre Wschodniej. Pierwotna ludność indiańska została wyparta przez hiszpańskich osadników, którzy stworzyli wielkoobszarowe rancza i farmy. Przez długi czas był to jeden z najuboższych rejonów Meksyku. Jednak z uwagi na rozwijające się wydobycie ropy naftowej, powstanie przemysłu hutniczego i przeprowadzenie licznych projektów irygacyjnych wzdłuż Río Bravo del Norte doszło do znacznej poprawy sytuacji gospodarczej.

Północny zachód zajmuje część Sierra Madre Zachodniej i rozciąga się na południe od granicy z USA do stanu Nayarit. Przed podbojem hiszpańskim znajdowały się tu liczne grupy Indian. W chwili obecnej pozostały po nich w odizolowanych regionach tylko plemiona Seri i Tarahumara. W początkowym okresie kolonizacji przeważało tu górnictwo jednak współcześnie najważniejszą rolę odgrywa rolnictwo (a w szczególności hodowla bydła).

Kalifornia Dolna – historycznie jeden z najbardziej trudno dostępnych rejonów Meksyku pozostaje nadal rzadko zaludniony, mieszkańcy koncentrują się głównie w niewielkich miasteczkach położonych na przeciwnych końcach Półwyspu Kalifornijskiego. Nieliczni Indianie w XVIII w. padli ofiarą przyniesionych tu przez misjonarzy chorób. Kolonizacja europejska koncentrowała się głównie w wilgotniejszych miejscach (np. San Ignacio czy Mulejé), które dawały możliwość uprawy roli.

W południowym Meksyku bardziej widoczne są ślady wielkich cywilizacji prekolumbijskich. Najbardziej prężnym ich ośrodkiem był środkowy Meksyk (Mesa Centralna i sąsiednie wyżyny). Prym wiedli Aztekowie, chociaż istniało tu wiele innych mniejszych plemion. Po przybyciu Hiszpanów sytuacja nie uległa istotnej zmianie – było to nadal centrum Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii. Region ten stał się ośrodkiem gospodarczym Nowej Hiszpanii. Duże zagęszczenie ludności sprawiło, że mogła tu rozkwitnąć uprawa roli wymagająca dużej liczby siły roboczej. Doszło do integracji miejscowych Indian z białymi przybyszami oraz z czarnymi niewolnikami. Pierwotni mieszkańcy przetrwali tylko w nielicznych enklawach (np. Michoacán, Mezquital czy Toluca), ich obecność silnie kontrastuje z przeludnionym i silnie zurbanizowanym mieście Meksyk.

Region zachodni ma swój ośrodek w mieście Guadalajara i obejmuje stany: Jalisco, Colima, Nayarit, Zacatecas i Guanajuato. Przeważa tu ludność wiejska, której głównym zajęciem pozostaje rolnictwo. Od najbardziej zamierzchłych czasów był to "spichlerz" kraju, co jest spowodowane urodzajnością gleb oraz korzystnymi warunkami wodnymi i klimatycznymi. W ostatnich latach rozwija się tu również intensywnie przemysł, w szczególności w Querétaro, Salamanca i Irapuato. Nadmorskie Manzanillo pozostaje jednym z największych portów pacyficznych. Takie charakterystyczne rzeczy dla kultury meksykańskiej jak: tequila, sombrero czy muzyka mariachi wzięły swój początek właśnie na zachodzie.

Rejon Balsas jest rzadko zaludniony z uwagi na gorący i suchy klimat. Głównym zajęciem ludności pozostaje tu hodowla oraz ekstensywna uprawa roli. Południowe wyżyny obejmujące większość stanów: Michoacán, Guerrero i Oaxaca sa słabo rozwinięte gospodarczo co przekłada się niski stopień zamożności. Tutaj też w największej liczbie koncentruje się ludność indiańska (Zapotecy, Mikstekowie), która zajmuje niewielkie gospodarstwa rolne i posługuje się tradycyjnymi metodami uprawy roli. Jedynie nadbrzeżne kurorty turystyczne (Acapulco, Puerto Escondido) wyróżniają się na tle powszechnie panującego tu ubóstwa.

Kolejnym regionem jest wybrzeże nad Zatoką Meksykańską, ze stanami Tabasco i Veracruz i przyległymi do niego zboczami Sierra Madre Wschodniej. Przeważają tu Metysi, jedynie w wyżej położonych częściach znajdują się niewielkie społeczności indiańskie. Przez długi czas Veracruz było głównym "oknem na świat" tego regionu i także współcześnie odgrywa dużą rolę, zarówno pod względem ekonomicznym jak i kulturowym. Na prowincji rolnictwo towarowe i hodowla są najważniejszym źródłem utrzymania. Południowa część regionu do niedawna była niemal niedostępna dla osadnictwa ze względu na bagnisty i malaryczny charakter, jednakże po przeprowadzeniu licznych inwestycji mających na celu uregulowanie stosunków wodnych tereny stały się bardziej przydatne gospodarczo.

Większość stanu Chiapas jest odizolowana od reszty kraju. Rolnictwo towarowe (w szczególności uprawa bawełny) ma szanse rozwoju na wybrzeżu pacyficznym, w reszcie stanu dominuje pasterstwo i uprawa roli na własne potrzeby. Indianie stanowią większość na obszarze północnych wyżyn wokół San Cristóbal de las Casas, Metysi przeważają na południu.

Centrum dawnej cywilizacji Majów na Jukatanie nadal pozostaje "indiańskie". Region ten słynie z licznych stanowisk archeologicznych (Chichén Itzá i Uxmal i Tulum). Pod koniec XIX w. w Méridzie – jedynym większym mieście w tej części kraju rozkwitła produkcja agawy (henequen) co doprowadziło do rozkwitu gospodarczego. W tropikalnych lasach deszczowych prymitywne rolnictwo i zbieractwo daje utrzymanie niewielkim społecznościom zamieszkującym ten rejon Jukatanu.

• Miasta:

W epoce prekolumbijskiej ludność koncentrowała się w zachodniej, środkowej i południowej części regionu wyżyn. Pierwsi Hiszpanie osiedlali się w dotychczas istniejących miastach indiańskich – w celu łatwiejszego wykorzystania siły roboczej i sprawowania nadzoru nad tubylcami. Poza centralną częścią kraju osadnictwo było rozproszone i rzadkie, ograniczało się głównie do takich placówek jak: kopalnie, misje zakonne czy forty. Początkowo górnictwo odgrywało największą rolę przy koncentracji nowych osadników. W XVI w. powstały liczne osady górnicze, w których wydobywano głównie srebro, były to m.in. Durango, San Luis Potosí, Aguascalientes i Pachuca. Dopiero w połowie XIX w. pojawili się w większej liczbie koloniści w północnej części kraju, którzy zajęli się hodowlą bydła. Powyższe procesy spowodowały, że obecnie Meksyk jest krajem nierównomiernie zaludnionym, występują zarówno rejony o bardzo dużej liczbie mieszkańców (np. miasto Meksyk) jak i tereny praktycznie niezamieszkane (część Kalifornii Dolnej, południowy Jukatan).

Współcześnie Meksyk ulega gwałtownej urbanizacji. W liczbach bezwzględnych przodują wprawdzie największe zespoły miejskie, jednak najwyższy przyrost procentowy ludności dotyczy szeregu małych i średnich miast. W połowie lat 80. kraj posiadał ponad sto ośrodków miejskich, w których liczba mieszkańców wynosiła ponad 50 tys. Główną osią procesu urbanizacji pozostaje wąski pas obejmujący środkowy Meksyk od Puebli do Guadalajary. Najbardziej zauważalny ostatnimi czasy stał się jednak rozrost miast położonych przy granicy ze Stanami Zjednoczonymi.

Wśród meksykańskich miast niekwestionowanym liderem jest miasto Meksyk, które jest głównym ośrodkiem politycznym, gospodarczym, społecznym i oświatowym kraju. Liczące ponad 20 mln mieszkańców miasto Meksyk jest największym zespołem miejskim na świecie.

Guadalajara jest drugim najbardziej zurbanizowanym rejonem państwa. Ma ona bardziej tradycyjny niż stolica charakter, zarówno pod względem zabudowy, jak i wyglądu. Guadalajara jest stolicą stanu Jalisco, a jej wpływ gospodarczy rozciąga się na cały region zachodni. Guadalajara jest ważnym ośrodkiem handlowym i przemysłowym. Znajduje się tu m.in. uniwersytet, akademia medyczna oraz wiele innych szkół, co sprawia, że jest ważnym centrum kulturalnym i oświatowym.

Monterrey z kolei rozwinęło się jako ośrodek przemysłowy (głównie hutniczy). Miasto jest stosunkowo młode (gwałtowna rozbudowa sięga początków XX w.) i pozbawione cennych zabytków architektonicznych. Przyczyną powstania licznych tu hut stali było istnienie blisko położonych złóż węgla kamiennego (zagłębie Sabinas), a oprócz hut istnieje szereg innych zakładów z gałęzi przemysłu ciężkiego. Monterrey jest ostoją Partii Akcji Narodowej i twierdzą politycznego konserwatyzmu.

• Polacy w Meksyku:

Pierwszymi Polakami w Meksyku byli przybyli tu w XVII w. misjonarze. W latach 1863 – 1865 prawie 2 tysiące Polaków służyło we francuskiej armii interwencyjnej, która miała na celu osadzenie na tronie cesarza Maksymiliana. Obecna Polonia meksykańska ukształtowała się głównie w pierwszej połowie XX w., a zwłaszcza w okresie międzywojennym gdy do Meksyku przybyło kilka tysięcy Polaków. Polacy zamieszkują głównie rejon Dystryktu Federalnego, środkową część kraju i stanowią nieliczną mniejszość.

• Języki:

Z uwagi na długoletnie panowanie Hiszpanii nad Meksykiem język hiszpański jest obecnie językiem dominującym w życiu publicznym, mimo że nigdy nie zostało to uregulowane ustawowo. Oprócz hiszpańskiego w użyciu są 63 języki indiańskie (nie licząc wielu ich wariantów, często bardzo odległych), które posiadają status „języka narodowego” zagwarantowany przez Ogólną Ustawę Praw Językowych. Z Meksykanów, którzy posługują się językami indiańskimi 80% zna również język hiszpański. Najbardziej powszechnym językiem tubylczym jest nahuatl (ok. 1,6 mln użytkowników, 1/4 wszystkich Indian). Kolejnym językiem jest język maya (używany przez 13% populacji indiańskiej), później są: zapotecki (7%) i mixtecki (7%). Żaden z pozostałych języków nie jest używany przez więcej niż 5% Indian.

• Kultura:

Ze względu na zróżnicowanie etniczne i podziały społeczno-ekonomiczne kultura meksykańska nie jest jednorodna. Na prowincji chłopi w dalszym ciągu czują silny związek ze swoimi małymi ojczyznami (patria chica) co pomaga podtrzymać różnorodność kulturową. Do obecnych czasów przetrwała duża liczba języków oraz zwyczajów indiańskich (w szczególności na południu). Rząd federalny wspiera rękodzieło oraz sztukę ludową a także sztukę klasyczną pochodzenia europejskiego. Wysiłki te mają na celu wytworzenie jednolitego wzorca kultury meksykańskiej. Od lat 30. indigenismo – duma z dorobku dawnych kultur indiańskich jest jednym z głównych motywów w sztuce meksykańskiej.

W celu promowania kultury meksykańskiej powołany został Narodowy Instytut Sztuk Pięknych. Pod jego auspicjami odbywają się pokazy międzynarodowe jak i krajowe Narodowej Orkiestry Symfonicznej, tańca ludowego i baletu klasycznego. Oprócz tego działają różne agencje, których celem jest zachowanie w nieskażonej formie pierwotnej kultury i rzemiosła indiańskiego.

Największą liczbą instytucji kulturalnych dysponuje stolica, znajdują się tu: Narodowe Muzeum Antropologii i Muzeum Sztuki Ludowej. Dużą rolę odgrywają również instytuty kulturalne funkcjonujące przy ośrodkach akademickich.

• Malarstwo, rzeźba i architektura:

Najbardziej rozpoznawalną formą malarstwa meksykańskiego są bez wątpienia murale. Mówi się nawet o istnieniu szkoły muralistów meksykańskich Legendarne stały się murale opisujące rewolucję meksykańską, modernizację i walkę klas tworzone przez Diego Riverę czy Davida Alfaro Siqueirosa. Z innych znanych malarzy można wymienić Rufino Tamayo i Juana Soriano. Dużą popularność zyskały też wykonywane przez ludowego artystę José Clemente Orozco gipsowe figury.

Na współczesną architekturę meksykańską duży wpływ wywarły funkcjonalizm i ekspresjonizm. Widać w niej również pewne elementy architektury amerykańskiej i europejskiej. Jednym z bardziej znanych przykładów oryginalnej meksykańskiej myśli atchiktektonicznej jest kompleks uniwersytecki UNAM w mieście Meksyk, a w szczególności biblioteka uniwersytecka. Wśród architektów meksykańskich szczególną sławę zdobyli Luis Barragán, Juan O'Gorman i Felix Candela.

• Muzyka i film:

Meksykańska muzyka, w szczególności ta wywodząca się z kręgów ludowych (ranchero, mariachi) zyskała dużą popularność w całej Ameryce Łacińskiej, a miasto Meksyk stało się siedzibą wielu studiów nagraniowych i wytwórni fonograficznych. Krajowy przemysł filmowy należy do największych na zachodniej półkuli. Za złotą erę meksykańskiego filmu uważa się lata 40. i 50., był to okres szczytowy pod względem ilości kręconych filmów jak i budżetu przeznaczanego na kino. Z Meksyku wywodzi się wielu znanych reżyserów są to m.in. Alejandro González Iñárritu ("Amores Perros", "Babel"), Alfonso Cuarón ("Children of Men") i Guillermo del Toro ("Labirynt Fauna").

• Styl życia:

Meksykanie dużą wagę przykładają do wartości rodzinnych i tradycji. Mimo że kobiety stanowią znaczącą część siły roboczej (35,2% w 2005) to wiele z nich pozostaje w domach i zajmuje się dziećmi oraz gospodarstwem. Dzieci, w szczególności te z wyższych klas pozostają w domach rodzinnych dosyć długo. W lepiej uposażonych rodzinach kobiety często dysponują pomocą w opiece nad dziećmi, przygotowaniu posiłków czy sprzątaniu. Przeważająca część meksykańskich kobiet musi dzielić czas pomiędzy pracą w domu i na zewnątrz, nierzadko pracując w kilku miejscach.

Mieszkańcy miast ubierają się podobnie do Europejczyków. Natomiast na terenach wiejskich da się zauważyć bardziej tradycyjne ubiory. Indian w przeciwieństwie do metysów cechuje większe przywiązanie do rodzimej kultury.

Meksykańska kuchnia jest bardzo różnorodna i zmienia się wraz z klasami społecznymi i zwyczajami kulinarnymi. Podstawę diety przeciętnego Meksykanina stanowią tortille z kukurydzy albo pszenicy, fasola, papryka i pomidory. W bogatszych domach kuchnia jest bardziej urozmaicona z większymi wpływami kuchni amerykańskiej. Charakterystyczną cechą kuchni meksykańskiej jest również duże spożycie piwa, chociaż w ostatnich latach bardzo poprawiła się jakość win meksykańskich. Symbolem Meksyku pozostaje też wyrabiana z agawy tequila.

Dużą popularnością w Meksyku cieszy się piłka nożna, boks, wyścigi samochodowe a także walki byków. Oprócz tego duży wpływ na spędzanie wolnego czasu w Meksyku mają wzorce przychodzące ze Stanów Zjednoczonych. W szczególności w północnych stanach daje się zauważyć mieszanie się kultury amerykańskiej i meksykańskiej.

• Turystyka:

Turystyka jest najszybciej rozwijającym się sektorem gospodarki meksykańskiej, pod wydobyciu ropy naftowej stanowi największe źródło dochodów. Dawniej turyści odwiedzali głównie stolicę i przyległe kolonialne miasteczka na Mesie Centralnej a także starożytne miasta Majów na Jukatanie. W ostatnich latach w siłę rosną ośrodki położone nad piaszczystymi plażami Zatoki Meksykańskiej i Oceanu Spokojnego. Szczególną popularnością cieszą się takie kurorty jak: Puerto Vallarta, Acapulco, Cancún, Cozumel, Ixtapa-Zihuatanejo, Mazatlán czy Cabo San Lucas. Od lat 60. buduje się wiele hoteli, lotnisk i innych elementów infrastruktury turystycznej po to aby przyciągnąć nowych gości z zagranicy. Wśród turystów największą liczbę stanowią Amerykanie, którzy upodobali sobie Meksyk ze względu na jego bliskość, niskie ceny i kulturową różnorodność.