Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Guernsey, Jersey i Wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej i nie wchodzą w skład Zjednoczonego Królestwa.

Terytoriami zależnymi Wielkiej Brytanii są: Akrotiri, Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Terytorium Antarktyczne, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Dhekelia, Kajmany, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Gibraltar, Montserrat, Pitcairn, Św. Helena, Turks i Caicos.

Wielka Brytania jest członkiem-założycielem Wspólnoty Narodów zrzeszającej byłe kolonie, dominia i inne posiadłości brytyjskie, wchodzi także w skład G8. Jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ posiadającym prawo weta.

Wielka Brytania to jedno z głównych mocarstw obecnych czasów. Jej siły zbrojne stacjonują w 80 krajach świata (największe stałe garnizony są w Niemczech, na Cyprze, na Falklandach, w Gibraltarze i w Kanadzie). Wielka Brytania posiada również ok. 200 głowic atomowych. Kraj ten jest również zaliczany do najbardziej wpływowych w Unii Europejskiej.

• Ustrój polityczny:

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.

Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów, wchodzących w skład Wielkiej Brytanii poza Anglią, otrzymał własne organy rządowe, zajmujące się sprawami lokalnymi.

• Podział administracyjny:

Wielka Brytania składa się z czterech czesci skladniowych (constituent part): W skład Wielkiej Brytanii wchodzą:

• Anglia ze stolica w Londynie
• Szkocja ze stolica w Edynburgu
  
• Walia ze stolica w Cardiff
• Irlandia Północna ze stolica w Belfaście
  

• Demografia:

Populacja:

Według spisu powszechnego z 2001 liczba ludności Wielkiej Brytanii wynosiła 58 789 194 osoby, zaś w połowie 2008 – 61 383 200, z czego ok. 7,5 mln to mieszkańcy stolicy państwa. Umiejętność pisania i czytania posiada 99% ludności. Obowiązek edukacji dotyczy dzieci w wieku od 5 do 16 lat. Według danych OECD jednym z największych problemów społecznych są znacznie częstsze niż w innych krajach rozwiniętych tzw. ryzykowne zachowania nastolatków: nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, częste ciąże nieletnich. W latach 2005-2006 ok. 33% Brytyjczyków w wieku 13-15 lat upiło się przynajmniej dwa razy (w porównaniu do 12% Amerykanów i 14% Francuzów w tym wieku), natomiast w 2005 na 1000 brytyjskich nastolatek statystycznie 23,4 zostało matkami.

Migracje:

Współcześni Brytyjczycy wywodzą się przede wszystkim z różnych ludów, które osiedliły się w Wielkiej Brytanii przed XII wiekiem – Celtów, Rzymian, Anglosasów i Normanów. W Wielkiej Brytanii mieszkają także liczne grupy stosunkowo niedawnych imigrantów z Afryki, Azji i Europy Wschodniej.

Od II wojny światowej Wielka Brytania przyjęła spore migracje ludności z Europy, Afryki oraz Azji Południowej. Szczególnie duży napływ imigrantów miał miejsce w latach 1960–1973 oraz w latach 80. W 2001 r. 13,1% populacji stanowiły osoby pochodzące spoza Wielkiej Brytanii, co wskazuje na najwyższy wskaźnik imigracji w Europie. W niektórych miastach Wielkiej Brytanii procent mniejszości narodowych jest niemalże zbliżony do połowy ludności danego miasta i tak m.in. w Leicester stanowi 41,7%, w Londynie 40,1%, w Birmingham 34,4%.

W maju 2004 r., kiedy nastąpiło kolejne rozszerzenie Unii Europejskiej odnotowano rekordowy napływ imigrantów z krajów Europy Środkowo-Wschodniej (ok. pół miliona). „Daily Telegraph” oszacował, że w latach 2004 – 2007 do Wielkiej Brytanii przybyło około miliona nowych imigrantów zwiększając liczbę obcokrajowców z 5,2 do 6,3 miliona. 2/3 spośród nowych imigrantów stanowili Polacy, stając się tym samym trzecią największą po Hindusach i Irlandczykach mniejszością narodową w Wielkiej Brytanii.

Obecnie dorasta trzecie pokolenie przybyłych po II wojnie światowej imigrantów. Nieznana jest natomiast rzeczywista liczba mniejszości etnicznych żyjących w Wielkiej Brytanii. 6,3 miliona obcokrajowców w 2007 r. to osoby urodzone poza granicami kraju. Liczba ta jest większa, jeśli wziąć pod uwagę urodzone na terenie Wielkiej Brytanii dzieci i wnuki imigrantów, którzy napłynęli kilkadziesiąt lat temu. W 2008 r. 35,6% wszystkich urodzonych w Wielkiej Brytanii dzieci było dziećmi mniejszości etnicznych, które formalnie są wliczane do narodu brytyjskiego. Szacuje się, że w 2008 roku 82,4% mieszkańców Wielkiej Brytanii było pochodzenia europejskiego (Anglikami, Szkotami, Walijczykami, Irlandczykami i napływową ludnością europejską z kontynentu), 6,2% pochodziło z Azji Południowej (głównie z Indii, Pakistanu i Bangladeszu), 3,5% było rasy czarnej (głównie z Afryki i Karaibów), 1,1% z Azji Wschodniej, a 1,6% to pozostali.

Wielka Brytania posiada również wysoki wskaźnik emigracji. W 2006 r. zanotowano, że co najmniej 5,5 mln osób urodzonych w Wielkiej Brytanii mieszka za granicą, a kolejne pół miliona, mieszka i pracuje tam tymczasowo.

• Religie:

Według spisu powszechnego z 2001 r., 71,6% mieszkańców Wielkiej Brytanii określiło swą przynależność religijną do chrześcijaństwa, przy czym nie uwzględniono rozróżnienia na odłamy i Kościoły. Około 6% utożsamiało się z inną niż chrześcijaństwo religią: 2,7% z islamem, 1,0% z hinduizmem, 0,7% z Jedi, 0,6% z sikhizmem, 0,5% z judaizmem, 0,3% z buddyzmem i 0,3% z pozostałymi religiami, sektami i denominacjami. Około 7% nie chciało lub nie potrafiło podać swej przynależności religijnej, a 15,5% określiło się jako ateiści, agnostycy lub bezwyznaniowcy.

Dane te jednak nie oddają rzeczywistej sytuacji wyznaniowej w Wielkiej Brytanii. Przynależność do określonego Kościoła czy związku wyznaniowego w Wielkiej Brytanii jest uwarunkowana w większym stopniu tradycją i rozwiązaniami prawno-administracyjnymi (zwłaszcza w przypadku uprzywilejowanych wspólnot protestanckich), w mniejszym stopniu oznacza natomiast podzielanie doktryn i teologii tych wspólnot. Przykładowo większość badań społecznych[potrzebne źródło] pokazuje, że Brytyjczycy na ogół są narodem silnie zsekularyzowanym. Dane o rzeczywistej przynależności religijnej wśród Brytyjczyków różnią się między sobą w zależności od ośrodków badawczych, doboru próby, sposobu definiowania religii, pytań badawczych i sposobu realizowania badań. Przykładowo, według British Social Attitudes, w 2006 r. jedynie 31% badanych Brytyjczyków zdeklarowało czynną przynależność religijną (spadek z 74% w 1964 roku). Natomiast aż 38% zdeklarowało brak przynależności do religii (wzrost z 3% w 1964 roku).

Wiarę w Boga osobowego, według różnych badań na przestrzeni 2003 – 2008 r., deklarowało od 35 do 60% dorosłych Brytyjczyków. Wśród nastolatków wiara w Boga była najniższa i w niektórych regionach (np. w Kornwalii) spadła do 22%. Według sondażu społecznego Eurobarometr na zlecenie Komisji Europejskiej, jedynie 38% Brytyjczyków potwierdziło wiarę w Boga osobowego, dalsze 40% przyznało, że dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 20% zdeklarowało ateizm lub brak wiary. Pozostałe 2% nie chciało lub nie potrafiło się określić.

Brytyjska Agencja Pomocy i Rozwoju Tearfund w 2007 r. opublikowała dane, że zaledwie 10% Brytyjczyków uczestniczy w nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu, a 59% nigdy lub prawie nigdy nie odwiedza kościołów. Były to jednak dane zebrane z deklaracji, podczas gdy w rzeczywistości uczestnictwo w niedzielnych nabożeństwach okazało się niższe. O ile w 1979 r. 12% Brytyjczyków odwiedzało kościoły, to w 1999 r. już tylko 7,5%. Tearfund oszacował, że do 2007 r. systematyczne uczestnictwo w niedzielnych nabożeństwach spaść mogło do 6%.

Z przyczyn finansowych liczne świątynie i kościoły są odsprzedawane państwu, instytucjom publicznym lub prywatnym przedsiębiorcom, a następnie przerabiane na sale konferencyjne, galerie, hotele, dyskoteki lub prywatne posesje. Bardzo istotny jest również systematyczny spadek chrztów, konfirmacji w wieku nastoletnim i małżeństw sakramentalnych. Wielka Brytania formalnie jest państwem wyznaniowym, w którym wywodzące się z anglikanizmu Kościoły Anglii oraz z prezbiterianizmu Kościół Szkocji są Kościołami państwowymi. Biskupi mają zagwarantowane miejsca w Izbie Lordów w parlamencie brytyjskim, a monarcha będący głową państwa, jest jednocześnie głową Kościoła anglikańskiego.

• Język:

Głównym językiem jest angielski, choć w użyciu są także walijski, irlandzki i języki szkockie. Imigranci posługują się także swoimi językami, np. pendżabskim, bengalskim, czy urdu.

Nazwa państwa w językach używanych w Wielkiej Brytanii:

• angielski: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
• walijski: Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon
• gaelic: An Rìoghachd Aonaichte na Breatainn Mhòr agus Eirinn mu Thuath
• irlandzki: Riocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann
• scots: Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Ireland
• kornijski: An Rywvaneth Unys a Vreten Veur hag Iwerdhon Glédh.

• Geografia:

Generalnie góry i wzgórza są w zachodniej części wyspy i opadają łagodnie na wschód, przy czym wysokość wzniesień na ogół rośnie w kierunku północnym.

U wybrzeży Wielkiej Brytanii występują pływy morskie, do 15 m w estuarium Severn, co jest drugą najwyższą wielkością w świecie po zatoce Fundy. Istnienie pływów powoduje, że rzeki uchodzą estuariami.

W Anglii najdłuższe i największe rzeki to Severn (354 km), Tamiza (346 km) i Trent (298 km). Największymi miastami są Londyn (7,56 mln osób), Birmingham (1,02 mln), Manchester, Sheffield, Liverpool, Leeds, Bristol oraz Newcastle upon Tyne. Podmorski tunel (Eurotunel) niedaleko Dover łączy Wielką Brytanię z Francją.

Walia jest krajem górzystym, a jej najwyższy szczyt to Snowdon (1085 m n.p.m.). Na północ od głównego lądu leży wyspa Anglesey. Największym miastem i stolicą jest Cardiff, znajdujące się w południowej Walii.

Szkocja pod względem geograficznym jest krajem bardzo zróżnicowanym, z wyżynami na południu, wąskim pasem nizin między Edynburgiem a Glasgow oraz górami na północy i zachodzie, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii – Ben Nevis (1343 m n.p.m.). Płynie tu Tay – największa rzeka Wielkiej Brytanii, biorąc pod uwagę przepływ przy ujściu. W Szkocji można spotkać wiele zatok, fiordów i jezior. U jej północnych wybrzeży rozsianych jest wiele wysp: Hebrydy, Orkady czy Szetlandy. Główne miasta to Edynburg, Glasgow i Aberdeen.

Irlandia Północna, obejmująca północno-wschodnią część wyspy Irlandia, jest krajem pagórkowatym. Główne miasta to Belfast i Derry.

• Gospodarka:

Wielka Brytania jest państwem o gospodarce rynkowej, trzecim co do PKB rynkiem w Europie (za Niemcami i Rosją), a ósmym na świecie (po Stanach Zjednoczonych, Chinach, Indiach, Japonii, Niemczech, Rosji i Brazylii). W ciągu ostatnich dwóch dekad rząd dokonał prywatyzacji wielu przedsiębiorstw państwowych, odchodząc w znacznym stopniu od zasad tzw. państwa opiekuńczego (welfare state).

Intensywne, wysoko zmechanizowane i wydajne rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe kraju w 60%, przy czym w tym dziale gospodarki zatrudnione jest tylko 1,5% społeczeństwa.

Wielka Brytania posiada bogate złoża węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej.

Usługi, głównie bankowe i ubezpieczeniowe, stanowią największy udział w brytyjskim PKB i w tym sektorze Wielka Brytania jest druga na świecie za USA, natomiast przemysł traci na znaczeniu. Podatki stanowią 37% PKB.

W czasach premiera Tony’ego Blaira kontynuowano w dużej mierze politykę Margaret Thatcher, chociaż zwiększono wydatki na edukację i służbę zdrowia z budżetu. Poziom zatrudnienia na poziomie 70% należy do najwyższych na świecie. PKB per capita wynosi nominalnie 39 213, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 35 051 dolarów, czyli mniej więcej tyle, ile w Holandii, Niemczech i Skandynawii. Sławne są luksusowe brytyjskie marki samochodów osobowych jak: Rolls-Royce, Bentley, Aston Martin, Jaguar. W 2011 w Wielkiej Brytanii wyprodukowano 1,46 milionów aut.

Największe przedsiębiorstwa:

• BP (branża naftowa)
• Royal Dutch Shell (brytyjsko–holenderski koncern naftowy)
• HSBC (sektor bankowy)
• Royal Bank of Scotland (sektor bankowy)
• Reuters (media)
• Unilever (brytyjsko–holenderski koncern branży FMCG)
• Imperial Chemical Industries (przemysł chemiczny)
• BAE Systems (przemysł lotniczy i zbrojeniowy)
• BT Group (łączność)
• BG Group (energetyka)
• Virgin Group (konglomerat)
• British Airways (lotnictwo)
• Vodafone (telekomunikacja)
• Rio Tinto (górnictwo)
• BHP Billiton (brytyjsko-australijski koncern górniczy)

• Transport:

Wielka Brytania posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć połączeń kolejowych. W 2006 posiadała 16 567 km linii kolejowych (w tym: 5361 km zelektryfikowanych), co odpowiada gęstości sieci 6,77 km/100 km². Istnieje tu także gęsta sieć dróg i autostrad. W 2006 roku w kraju było 398 366 km dróg (w tym 3520 km autostrad), co daje wskaźnik gęstości wynoszący 162,7 km/100 km². Żegluga śródlądowa wykorzystuje drogi wodne o łącznej długości 3200 km (dane z 2003), lecz tylko 620 km spełnia warunki umożliwiające regularny transport towarów.

• Walia:
  

Walia (ang. Wales, wym. [ˈweɪlz] /i; wal. Cymru, wym. [ˈkəmrɨ] /i) – jedna z czterech części składowych Wielkiej Brytanii oraz celtycka kraina historyczna, położona w południowo-zachodniej części wyspy Wielka Brytania, na zachód od Anglii, nad Morzem Irlandzkim i Celtyckim.

Walia leży nad Morzem Irlandzkim w południowo-zachodniej części wyspy Wielka Brytania. Od wschodu granica lądowa z Anglią, od południa - morska przez Kanał Bristolski.

Powierzchnia Walii jest wyżynno-górzysta, prawie całą powierzchnię zajmuje pasmo Gór Kambryjskich z najwyższym szczytem - Yr Wyddfa/Snowdon, 1 085 m n.p.m.

Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski o chłodnych latach i łagodnych zimach. średnia temperatura w styczniu na północy to +4 °C, na południu +6 °C, w lipcu na północy +13 °C i +16 °C na południu. Średnia roczna suma opadów ok. 1 000 mm, na zachodnich zboczach gór opady dochodzą nawet do 1 800 mm i więcej.

Roślinność głównie trawiasta, występują liczne wrzosowiska a w środkowej Walii lasy.

Główne rzeki:

• Gwy/Wye (dł. 210 km)
• Wysg/Usk (90 km)
• Hafren/Severn (354 km)
• Tywi/Towy (108 km)
• Dyfrdwy/Dee (110 km)

Największe miasta:

• Caerdydd/Cardiff (324,8 tys. mieszk.)
• Abertawe/Swansea (228,1 tys.)
• Casnewydd/Newport (140,2 tys.)
• Rhondda (72,4 tys.)
• Barri/Barry (47,9 tys.)

Główne porty morskie:

• Caergybi/Holyhead
• Abergwaun/Fishguard
• Abertawe/Swansea
• Aberdaugleddau/Milford Haven
• Caerdydd/Cardiff

Parki narodowe:

• Eryri/Snowdonia
• Arfordir Sir Benfro/Pembrokeshire Coast
• Bannau Brycheiniog/Brecon Beacons

Gospodarka:

Przemysł skupiony jest w południowo-wschodniej Walii na wybrzeżu Kanału Bristolskiego, w tzw. Zagłębiu Południowowalijskim (południowowalijskie zagłębie węglowe było w końcu XIX w. jednym z największych w świecie producentów węgla kamiennego, również do lat 70. jednym z najważniejszych w Wielkiej Brytanii). Wydobycie węgla kamiennego, przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych jak aluminium, miedź, cyna, nikiel), przemysł petrochemiczny (rafinerie w Milford Haven i Swansea), elektrotechniczny, maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy i spożywczy. Współcześnie przemysł ciężki odgrywa coraz mniejszą rolę, gospodarka Walijska (jak i całej Wielkiej Brytanii) obecnie skupia się na sektorze usług.

Mimo iż większość powierzchni Walii zajmują tereny rolno-hodowlane (grunty orne zajmują ok. 20% powierzchni Walii) z dominacją hodowli bydła i owiec, rolnictwo jednak nie odgrywa istotnej roli w gospodarce Walii.

Podział administracyjny:

Od 1996 roku Walia jest podzielona na 22 jednostki administracyjne (unitary authorities):

• 9 hrabstw (counties)
• 10 hrabstw miejskich (county boroughs)
• 3 miasta (cities)

Historia:

Pierwotna ludność Walii pozostawiła po sobie wielkie budowle megalityczne. Później obszar ten zajęli Celtowie. Rzymianie okupowali obszary Walii od I do V wieku n.e. Pomimo późniejszych najazdów Jutów, Anglów i Sasów, Walia zachowała swą odrębność. W tym czasie powstało na terytorium Walii kilka państw, z których najpotężniejszymi były Królestwo Gwynedd i Królestwo Powys. W VIII wieku n.e. plemiona walijskie zdołały się obronić przed sąsiedzką inwazją Anglosasów. Kiedy jednak Anglię najechał Wilhelm Zdobywca (1066), jego normańska armia wdarła się do Walii i rozpoczęła okupację. W 1218 książę Gwynedd zdołał zjednoczyć ziemie walijskie i przybrał tytuł księcia Walii. W 1282 roku dokonała się ostateczna aneksja Walii przez Anglię. W 1301 roku król Edward I nadał swemu synowi, Edwardowi II, tytuł księcia Walii, w geście, który miał świadczyć o jedności i związkach między nią i Anglią. Tytuł księcia Walii przysługuje tradycyjnie najstarszemu synowi brytyjskiego władcy, będącemu następcą tronu Zjednoczonego Królestwa.

W 1400 roku walijski książę Owain Glyndwr wzniecił powstanie przeciwko Anglii, usuwając Anglików z większości terenów Walii w zaledwie cztery lata. W 1410 powstanie zostało stłumione. W 1485 roku królem Anglii został Henryk VII. Jako Walijczyk i pierwszy władca z rodu Tudorów uczynił rządy Anglii bardziej tolerancyjnymi dla Walijczyków. Jego syn, Henryk VIII połączył Anglię i Walię unią w roku 1536.

XIX-wieczna rewolucja przemysłowa zmieniła oblicze Walii, zagrażając tradycyjnemu sposobowi życia walijskich farmerów i pasterzy. Obecnie odradzający się walijski język i kultura wzmocniły poczucie jedności narodowej Walijczyków, czemu sprzyja polityka Wielkiej Brytanii w ostatnich latach. Flaga Walii nazywa się The Dragon of Cadwallader.

W roku 1999 Walia otrzymała autonomię i prawo do własnego parlamentu.

Demografia:

Według ostatniego spisu ludności przeprowadzonego w 2011 roku Walię zamieszkuje ok. 3 064 000 osób, najwięcej jak dotychczas w historii. Poprzedni spis z 2001 roku wykazał, że ówczesna liczba mieszkańców wynosiła 2 910 000 osób, natomiast w 1991 roku było to ok. 2 873 000 osób.

Głównym skupiskiem ludności jest obszar południowej Walii, z największymi miastami takimi jak Cardiff, Swansea i Newport. Jest to również największy rejon przemysłowy kraju. Drugie duże skupisko ludności znajduje się w północno-wschodniej Walii w okolicach miasta Wrexham. Według spisu z 2001 roku, 96,0% walijskiej populacji to biali Brytyjczycy, 1,9% inni biali, a 2,1% pozostali (głównie azjatyckiego pochodzenia, 0,9%). Większość ludności nie białej skoncentrowana jest w portowych miastach jak Cardiff, Newport i Swansea, na południu Walii.

Zobacz nasze oferty: tutaj

źródło: artykuł [Wielka Brytania] w Wikipedii, licencja: [GNU FDL], autorzy: [Wikipedisci]

          artykuł [Walia] w Wikipedii, licencja: [GNU FDL], autorzy: [Wikipedisci].